Πολλοί θα έδιναν τα πάντα για να είναι μοναδικοί. Αυτοί όμως που είναι μοναδικοί, δεν τα δίνουν απλά όλα. Δίνουν όλο το τους το είναι.Ο αρχισμηνίας Γεωργιάδης Ιωάννης, είναι ο μοναδικός πεσών της 335 τον Ιούλιο του 1942. Ένας τίτλος διόλου ζηλευτός αν κάποιος δεν κουβαλά τις αξίες που κουβαλάνε αυτοί οι ιπτάμενοι τίγρεις.
Tag Archives: Β’ ΠΠ
Οι Θερμοπύλες των ANZACs
Σαν σήμερα, στις Θερμοπύλες ήταν που φάνηκε ότι ο Λεωνίδας και η επίλεκτη Φρουρά του αποτελούν αιώνιο και παγκόσμιο πρότυπο πολεμιστών… Συνέχεια
Δεν είχε σκεφτεί να το αναφέρει… Η ιστορία του ταγματάρχη Robert Cain, VC
Η ταπεινοφροσύνη και το αίσθημα καθήκοντος του αποψινού τιμώμενου ταγματάρχη είναι απλώς πέραν λεκτικών περιγραφών. Τα κοινά δε, που είχε αυτός ο γενναίος στρατιώτης με την Ελλάδα, δεν μπορεί να είναι μόνο συμπτωματικά…
Συνέχεια
Filed under Πεσόντες, Φρουρά, Strategic thinking
Το άγνωστο Δίστομο της 11ης Ιουνίου 1944
Πόσα να γράψεις και να φανούν πολλά για μία θηριωδία; Πόσα; Πώς να δικαιολογήσει κανείς εκμεταλλευόμενος την αποκτήνωση του πολέμου, το φρικιαστικό συναπάντημα αβάπτιστου βρέφους με τον άρχοντα του Άδη; Δεν είναι τόσο το γεγονός ότι εκτέλεσαν αθώους άμαχους πολίτες. Στο μυαλό μου είναι πολύ μεγαλύτερο το έγκλημά τους καθώς αποδόθηκαν σε βαρβαρότητες που μόνο από τουρκικά ή μογγολικά ασκέρια ατάκτων θα μπορούσαν να τις είχαν αντιγράψει. Κι όμως, λόγω των ημερών δε θα σας μιλήσω για τη σφαγή στο Δίστομο. Θα σας μιλήσω για την κατά πολύ λιγότερο γνωστή σφαγή στο Καλάμι…
Το βράδυ της 10ης Ιουνίου, οι Γερμανοί του 1/7 τάγματος SS έφυγαν από το Δίστομο. Γεμάτοι αίματα επέστρεψαν στη Λιβαδειά. Την επόμενη μέρα το πρωί, αφού το προηγούμενο βράδυ είχαν διασκεδάσει όπως συνήθιζαν, κινήθηκαν προς το χωριό Καλάμι, αρκετά κοντά στη Θήβα. Με μαεστρία, απέκλεισαν όλες τις οδικές αρτηρίες από και προς το χωριό. Χωρίς ιδιαίτερο λόγο και χωρίς να προσπαθούν να ξετρυπώσουν αντάρτες, επιδόθηκαν στη συστηματική συγκέντρωση των κατοίκων του χωριού στα γύρω χωράφια. Με πυροβολισμούς στον αέρα, εύκολα εκφόβισαν τους λιγότερο δεκτικούς χωρικούς να τους ακολουθήσουν. Με τους δρόμους ήδη αποκλεισμένους, οι Καλαμιώτες δεν είχαν πού αλλού να πάνε.
Συννεφιασμένος ήταν λένε, ο ουρανός της Βοιωτίας εκείνη τη μέρα. Σα να μην ήθελε η Φύση να δει τι θα εκτυλιχθεί εκεί… Με απότομες, κοφτές κινήσεις οι στρατιώτες των Waffen SS χωρίζουν τους άρρενες από τις γυναίκες και τα κορίτσια. Έχουν κάνει δύο κύκλους γύρω από τους άμαχους. Τότε, ένας από τους άνδρες συνειδητοποιεί τι πρόκειται να γίνει.
Κρακ! Το μεταλλικό μαστίγιο εκείνου του πρώτου του ανυπόμονου MP-40 χτυπά το φυσίγγιο στη θαλάμη. Ακολουθούν εκ του ισχύου τα υπόλοιπα αυτόματα στην πιο ανατριχιαστική και μακάβρια συναυλία. Δεν διαρκεί όμως πολύ. Δε χρειάζεται. Όλα έχουν τελειώσει σε λιγότερο από ένα λεπτό. Πριν καλά- καλά κοπάσουν οι επικρουστήρες των γερμανικών πολυβόλων, 2-3 μοναχικά κλάματα ακούγονται μόνο, και από τις δύο ομάδες. Ο επικεφαλής λοχαγός περνάει ανάμεσα στα πεσμένα κορμιά. Με το πιστόλι του σφραγίζει την μοίρα εκείνων που φαίνονται ακόμη να παλεύουν στο όριο του γκρεμού μεταξύ ζωής και θανάτου.
Κι όμως, δεν μπορούσαν να αρκεστούν στον ομαδικό θάνατο λίγων χωρικών. Στη συνέχεια, σα να μην έφτανε η εκτέλεσή τους, τους πέταξαν σε ένα σπίτι κι έβαλαν φωτιά στο σπίτι με φυσικό αποτέλεσμα, να απανθρακωθούν όλα τα πτώματα.
Έχοντας επιβεβαιώσει το ορθό- για εκείνους- τέλος του έργου τους, μπήκαν στο πλέον έρημο, χωριό και λεηλάτησαν τα πάντα. Ρήμαξαν σπίτια και καταστήματα, πλιατσικλόγησαν από οικογενειακά κειμήλια και κοσμήματα ως τραπεζομάντηλα και ρούχα. Τυριά, λάδι, αλεύρι και καλαμπόκι ήταν επίσης απαραίτητη λεία. Ακόμη και τα ζώα πήραν. Χοίροι και κότες, αρνιά και πρόβατα, όλα φορτώθηκαν στα φορτηγά με προορισμό τη Λιβαδειά.
Ο θλιβερός απολογισμός της ωμής, σύντομης επανάληψης της θηριωδίας της προηγούμενης ημέρας ήταν 24 νεκροί και 2 τραυματίες. Στους νεκρούς περιλαμβάνονται δύο παιδιά 2 ετών και δύο αβάπτιστα μωρά, λίγων μηνών.
Στο λιτό αλλά συγκλονιστικής έμπνευσης Μνημείο που έχει στήσει ο δήμος Λεβαδέων, κοντά στο σημείο όπου εκτυλίχθηκε η τραγωδία του μικρού αυτού χωριού της Βοιωτίας, φαίνονται όλα τα ονόματα αυτών που θυσιάστηκαν σαν σήμερα, πριν από ακριβώς 70 χρόνια.
ΑΠΑΝΤΕΣ ΑΘΑΝΑΤΟΙ!
Filed under Πεσόντες, Random thoughts
Οι Νεοζηλανδοί στον Γαλατά
Στη μάχη της Κρήτης, σημειώθηκαν πολλά περιστατικά γενναιότητας, ατομικής και ομαδικής. Από αυτά, τρία είναι που ξεχωρίζουν για τη Νεοζηλανδική Μεραρχία που πολέμησε στην Κρήτη. Το πρώτο είναι η αντεπίθεση για την ανακατάληψη του αεροδρομίου στο Μάλεμε. Σαν σήμερα, το απόγευμα της 25ης Μαΐου 1941, έλαβε χώρα το δεύτερο χρονολογικά- η αντέφοδος στον Γαλατά…
Στην προκειμένη περίπτωση, θεωρώ ότι δεν μπορώ να αποδώσω αυτά που διάβασα με τρόπο πιο παραστατικό απ’ ότι τα έχει δώσει ο Kenneth Sandford. Επιπλέον, επειδή εγώ μετέφρασα το κείμενό του, διατηρώ την ψευδαίσθηση ότι κάτι έγραψα κι εγώ…
Ο Kippenberger αποφάσισε ότι πρέπει να επιτεθούν και μάλιστα, αποφασιστικά. Δύο βρετανικά τεθωρακισμένα ήταν διαθέσιμα- αρχηγός του ενός εκ των οποίων ήταν ο Roy Farran- και δύο λόχοι του 23ου τάγματος- κουρασμένοι αλλά με καλό ηθικό.
Ο Farran μπήκε μαχόμενος και με θόρυβο στον Γαλατά και επέστρεψε αναφέροντας ότι το χωριό ήταν «πήχτρα στους Γερμανούς».
Ο Kippenberger ανέφερε στους δύο διαθέσιμους λόχους ότι δεν υπήρχε χρόνος για αναγνώριση. Τα τεθωρακισμένα θα έμπαιναν μπροστά, το πεζικό θα ακολουθούσε, σε μονό ζυγό εκατέρωθεν του δρόμου, παίρνοντας τα πάντα μαζί τους.
Ο Farran είπε «Έχω δύο τραυματίες μέσα (ΣτΜ: στο τεθωρακισμένο του). Μπορεί κανείς από τους Νεοζηλανδούς σου να πάρει τη θέση τους;»
Ζητήθηκαν εθελοντές. Αργότερα ο Farran είπε πως «παρουσιάστηκαν περίπου 300 εθελοντές» η οποία είναι μία ευχάριστη αλλά και ανακριβής (ΣτΜ: όσο και προφανής) υπερβολή. Παρ’ όλα αυτά, δύο άνδρες οι οποίοι να μπορούν να επανδρώσουν ισάριθμα πολυβόλα Vickers βρέθηκαν εύκολα. Εστάλησαν στην πάνω πλευρά του δρόμου, για μία ταχύρρυθμη εκπαίδευση στα τεθωρακισμένα, ενώ το υπόλοιπο πεζικό περίμενε καρτερικά στην άκρη του δρόμου.
Τώρα, έρχονταν και κάποιοι άνδρες από άλλες μονάδες, άνδρες χωρίς μονάδες, αλλά ευτυχείς που τους δινόταν η ευκαιρία να πλήξουν ξανά τον εχθρό, ενσωματωμένοι στους στοίχους που περίμεναν στην άκρη του δρόμου.
Υπήρχαν ομάδες από το 20ο (τάγμα), ορισμένοι από μονάδες εφοδιασμού, κάποιοι λίγοι βρετανοί αξιωματικοί, λογιών- λογιών υπολείμματα οι οποίοι αρνούνταν να μείνουν εκτός. Μπροστά στην κατάρρευση και την καταστροφή, με άνδρες εξαντλημένους και πολλούς να έχουν λυγίσει, εδώ είχαμε ένα παράδειγμα ανάκαμψης που θα ενέπνεε.
Δέκα λεπτά αρκούσαν για τους άνδρες να μάθουν τι θα έπρεπε να κάνουν μέσα στα τεθωρακισμένα. Επέστρεψαν. Χωρίς να ειπωθεί κάτι άλλο, ξεκίνησαν οι πεζικάριοι, τα τεθωρακισμένα να βγαίνουν εμπρός και ο Γαλατάς να αχνοφαίνεται στο σούρουπο.
Ξεκινώντας με βήμα αργό, ο ρυθμός έβαινε σταδιακά αυξανόμενος ώσπου έγινε τροχάδην ώστε να μπορούν να πηγαίνουν μαζί με τα τεθωρακισμένα. Και ξαφνικά, με τα κτίρια του χωριού λιγότερο από 200 μέτρα μακριά, πολεμικές κραυγές οι οποίες ακόμη αντηχούν στα αυτιά όσων τις άκουσαν.
“(…) Ολόκληρη η γραμμή φάνηκε σα να ξεσπά αυθόρμητα στις πιο ανατριχιαστικές πολεμικές κραυγές… Τα παλληκάρια μας να εφορμούν φωνάζοντας…”
“(…) Ένιωθε κανείς το αίμα του να βράζει πιο πάνω από τον φόβο και την αβεβαιότητα, μέχρι το σημείο όπου μόνο μία ανεξήγητη, πέραν περιγραφών, χαρά ξεπερνούσε όλα τα άλλα και προχωρούσαμε ως ένας άνδρας στα περίχωρα…”
Έτσι έγραψαν οι άνδρες που συμμετείχαν σε αυτό το αξιοθαύμαστο επεισόδιο. Όρμησαν στο χωριό, ακολουθώντας τους δρόμους, πάνω από τοίχους, μέσα από κήπους, μέσα από κτίρια, φωνάζοντας, πολεμώντας και συνεχώς κινούμενοι προς τα εμπρός. Δέχονταν πυρά από παντού- από ταράτσες και στέγες, πόρτες και παράθυρα. Όποιος έπεφτε είχε θάνατο γρήγορο και ελεύθερο αλλά οι υπόλοιποι απλά έσπρωχναν εμπρός. Η κλαγγή της μάχης ήταν συντριπτική.
Ο εχθρός έκανε πίσω, πετάγονταν από σπίτια και μαγαζιά, προσπαθώντας να αναδιοργανωθούν στην κάτω πλευρά της πλατείας του χωριού. Εκεί όμως, ακόμη και με τα δύο τεθωρακισμένα τους κατεστραμμένα, οι Νεοζηλανδοί έκαναν καινούρια έφοδο. Οι Γερμανοί τράπηκαν σε άτακτη φυγή.
Υπήρξαν σκηνές απαράμιλλης γενναιότητας. Άνδρες να τρέχουν στο στόμα των γερμανικών πολυβόλων, να βουτούν στη φρίκη της μάχης με ξιφολόγχες με παράτολμη ζέση, να τρέπουν σε φυγή τους Γερμανούς με μια μανία που μπορεί να περιέλθει μόνο σε εκείνους που έχουν υποχρεωθεί σε άμυνα περισσότερο χρόνο απ’ όσο μπορούσαν να αντέξουν.
Είναι πολλοί εκείνοι που λένε ότι αυτή ήταν η καλύτερη στιγμή των Νεοζηλανδών σε ολόκληρο τον πόλεμο! Σίγουρα, δεν υπάρχει άλλη στιγμή που να τη φτάνει σε εμψύχωση πολεμιστών για μία απέλπιδα επιχείρηση. Καμία άλλη συμπλοκή δεν μπορεί να μοιραστεί το πνεύμα της ξαφνικής αυτής τολμηρής επιθετικής κίνησης, στεφανωμένη καθώς ήταν από πλήρη επιτυχία. Γιατί ο Γαλατάς εκκαθαρίστηκε πλήρως από κάθε εχθρική παρουσία, και άνδρες με την κάψα της μάχης, μπήκαν στις θέσεις που προηγουμένως κατέχονταν από τον εχθρό, αποφασισμένοι να υπεραμυνθούν του χωριού και των θέσεων αυτών.
Μετάφραση- όχι πάντα αυτολεξεί- από το βιβλίο του Kenneth Sandford “Mark of the lion, the story of Capt. Charles Upham, VC and bar”, Ives Washburn Inc., 1962.
Filed under Πεσόντες, Φρουρά, Strategic thinking
Ελληνοϊταλικός Πόλεμος- 30/10/1940 το πρώτο αίμα για την ΕΒΑ
Επιτέλους… Ανοίγει ο καιρός… Επιτέλους μπορούμε να πετάξουμε και να εκτελέσουμε την αποστολή μας! Το πρωινό της 30ης Οκτωβρίου 1940, ο καιρός έδειξε σημάδια σημαντικής βελτίωσης σε σχέση με τις προηγούμενες μέρες. Το άνοιγμα που εμφανίστηκε στη σούπα ήταν η αλλαγή που χρειάζονταν τα πληρώματα της ΕΒΑ για να ξεκινήσουν προς τα γνώριμα λημέρια τους στους ουρανούς πάνω από το μέτωπο. Τρεις από αυτούς τους ιπτάμενους ιππότες, έμελλε να μείνουν εκεί…
Αναγνωριστικά Henschel Hs-126 της 3ης Μοίρας Στρατιωτικής Συνεργασίας απογειώθηκαν από το αεροδρόμιό τους προς εκτέλεση επιθετικών αναγνωρίσεων πάνω από το μέτωπο. Υπήρξε μία συμπλοκή των ελληνικών αναγνωριστικών νωρίς το πρωί με FIAT CR.32 που απογειώθηκαν από την Κορυτσά αλλά καμία πλευρά δεν βγήκε κερδισμένη καθώς ο χειριστής του Henschel κατάφερε να ελιχθεί και με κάλυψη των νεφών, να χαθεί από τους επίδοξους θηρευτές του.
Αργότερα την ίδια μέρα, χάρις σε προωθημένο ιταλικό παρατηρητήριο, σχηματισμός πέντε CR.42 εντόπισε δύο ελληνικά Hs-126 να εκτελούν επιθετική αναγνώριση. Τα αεροσκάφη αυτά ανήκαν στο 3/2 Αυτόνομο Σμήνος. Ο ιταλικός σχηματισμός, με επικεφαλή τον ίδιο τον διοικητή της 160ης Σμηναρχίας άνοιξε καταιγιστικό πυρ με όλα τα διαθέσιμα πολυβόλα που είχε στον αέρα. Ήταν πολύ αργά για τα ελληνικά αεροπλάνα να καταφέρουν να απεμπλακούν κι έτσι ανταπέδωσαν τα πυρά. Συνεχείς ελιγμοί από τους χειριστές στόχευαν στο να φέρνουν τους παρατηρητές-πολυβολητές των σε κατάλληλη θέση ώστε να αμύνονται με όσο πιο φονικά πυρά και ταυτόχρονα, να αποφεύγουν τις βολίδες των ιταλικών καταδιωκτικών. Ο αρχισμηνίας Τσάντας, χειριστής του ενός εκ των δύο αναγνωριστικών, είχε ήδη ιδρώσει, προσπαθώντας να κάνει το αεροπλάνο του να ελιχθεί. Μονολογούσε. Δεν περίμενε απάντηση από τον πολυβολητή του, τον ανθυποσμηναγό Γιάνναρη. Έβλεπε τις τροχιοδεικτικές βολίδες των ιταλών να περνούν μπροστά του και όσες περνούσαν πίσω από το κεφάλι του, τις άκουγε. Είχαν ξεφύγει από πολλές όμως η ριπή ενός εκ των καταδιωκτικών γάζωσε τον κινητήρα του και τον ανάγκασε να προσγειωθεί. Κατεβαίνοντας από το αεροσκάφος του, με τρόμο διαπιστώνει τον λόγο που δεν απαντούσε ο πολυβολητής του. Μία βολίδα τον είχε βρει ακριβώς πάνω από την καρδιά, σκοτώνοντάς τον ακαριαία!
Οι χειριστές των ιταλικών καταδιωκτικών, νιώθοντας τη γλυκιά ζάλη της μέθης που φέρνει η κατάρριψη εχθρικού αεροσκάφους, εστίασαν τώρα στο δεύτερο Henschel. Σαν αρπακτικά πτηνά έπεσαν πάνω στον μεταλλικό εροδιό, ο οποίος όμως αντιστάθηκε σθεναρά. Πολλές φορές προσπάθησαν να του κόψουν τα φτερά, πολλές φορές όμως ο φαινομενικά εύκολος στόχος ανταπέδωσε τα πυρά και προκάλεσε πολύ πόνο στους διώκτες του. Εν τέλει, κατάφεραν να απεμπλέξουν από την αερομαχία. Ενώ τα ιταλικά καταδιωκτικά επέστρεψαν στη βάση τους, το διάτρητο Henschel και το πλήρωμά του δε στάθηκαν το ίδιο τυχερά. Ο χειριστής ανθυποσμηναγός Παπαμιχαήλ Λάζαρος και ο παρατηρητής-πολυβολητής σμηνίας Γεμενετζής Κωνσταντίνος σκοτώθηκαν ακαριαία κατά την πρόσκρουση του αεροσκάφους τους στο έδαφος, όταν επιχείρησαν, παρά τις ζημιές που είχε υποστεί, να το προσγειώσουν.
Ο ανθυποσμηναγός Γιάνναρης είναι ο πρώτος αεροπόρος που εισήλθε στο Πάνθεον των πεσόντων του ελληνοϊταλικού πολέμου και μάλιστα, είναι και ο πρώτος πεσών αξιωματικός (όχι μόνο της ΕΒΑ) κατά τον πόλεμο αυτόν. Οι Παπαμιχαήλ Λάζαρος και Γεμενετζής Κωνσταντίνος κοσμούν με τα τρανά τους ονόματα , την πρώτη σελίδα των ηρωικώς πεσόντων αεροπόρων της ΕΒΑ, συνοδεύοντας τον Γιάνναρη.
Με το Βασιλικό Διάταγμα της 20ης Φεβρουαρίου 1941, η Πατρίδα τίμησε τον Γιάνναρη με τον Σταυρό Ιπταμένου, αφού τον προβίβασε τιμητικά μετά θάνατον, στον επόμενο βαθμό. Για την ηρωική του δράση, τις ίδιες ηθικές αμοιβές έλαβε και ο Παπαμιχαήλ Λάζαρος, ενώ ο Γεμενετζής, αφού προβιβάστηκε σε επισμηνία, τιμήθηκε με το μετάλλιο ιπταμένου.
Ανεξάρτητα όμως των ηθικών αμοιβών και των βαθμών τους, ενεπλάκησαν σε ένα φονικό και πολύ δύσκολο είδος εναέριας μάχης, όπως είχε κάνει και χρόνια πριν ο σημαιοφόρος Αργυρόπουλος, με αεροσκάφη πολύ υποδεέστερων επιδόσεων των αντιπάλων τους και έπεσαν μαχόμενοι υπέρ Πατρίδος!
Υποσμηναγός Γιάνναρης Ευάγγελος!
ΕΠΕΣΕ ΥΠΕΡ ΠΑΤΡΙΔΟΣ!
Υποσμηναγός Παπαμιχαήλ Λάζαρος!
ΕΠΕΣΕ ΥΠΕΡ ΠΑΤΡΙΔΟΣ!
Επισμηνίας Γεμενετζής Κωνσταντίνος!
ΕΠΕΣΕ ΥΠΕΡ ΠΑΤΡΙΔΟΣ!
ΑΠΑΝΤΕΣ ΑΘΑΝΑΤΟΙ!
Το χαμένο αεροδρόμιο της Αμφίκλειας
Είναι φορές που ο περιβάλλων χώρος δεν σε προδιαθέτει ότι θα μπορούσε το μέρος να έχει φιλοξενήσει αεροδρόμιο- και μάλιστα, στρατιωτικό. Κι όμως, στην Αμφίκλεια υπήρξε ένα σημαδιακά ιστορικό αεροδρόμιο που δημιουργήθηκε γιατί μπορούσε να εκμεταλλευτεί παροχές που έλειπαν από πολλά αεροδρόμια της ΕΒΑ την εποχή του Μεσοπολέμου. Άλλο ένα μέρος όπου κατοικούν πολεμικά φαντάσματα…
Η ευκαιρία που μου δινόταν ήξερα ότι δεν έπρεπε να πάει χαμένη. Ώς γνωστόν και χάρις στον Αρκά, «οι ευκαιρίες είναι σαν τις αμυγδαλές- σπάνια έχεις τρίτη!» Πήρα λοιπόν το αυτοκίνητό μου και κάλυψα τα χιλιόμετρα από την όμορφη Αταλάντη, ως την Αμφίκλεια.
Η Αμφίκλεια είναι μία κωμόπολη της Φθιώτιδας που αποτελεί το διοικητικό κέντρο μιας αγροτικής περιοχής με καπνά, βαμβάκι και σιτηρά. Καμία σχέση με την αεροπορία θα έλεγε κανείς. Όποιος έχει πάει στην Αμφίκλεια, είναι λογικό να αναρωτηθεί πώς γίνεται, αυτή η κωμόπολη να έχει αεροδρόμιο, και μάλιστα, στρατιωτικό. Είναι σε υψόμετρο, μέσα στα βουνά, δίπλα στο χιονοδρομικό του Παρνασσού, σε ένα αφιλόξενο, γενικά, περιβάλλον. Η εγγύτητα όμως, των αγρών στον κομβικό σιδηροδρομικό σταθμό της Αμφίκλειας ήταν σημαντικός παράγοντας για να μεταμορφωθούν σε πεδίο αποπροσγείωσης πολεμικών αεροσκαφών…
Οι χάρτες με είχαν αποπροσανατολίσει. Νόμιζα πως ήξερα πού θα έβρισκα το αεροδρόμιο. Δεν μπορούσα να πιστέψω ότι υπήρχε πολεοδομικό σχέδιο που να προέβλεπε δρόμους εντελώς ευθύγραμμους και σε γωνία 45 μοιρών μεταξύ τους όπως οι εικονιζόμενοι.
Γελάστηκα και το κατάλαβα μόλις έφτασα να οδηγώ στον δρόμο αυτόν, βλέποντας την ανηφόρα! Ο μισός μου εαυτός τσακωνόταν με τον άλλο μισό. Ο καθένας τους προσπαθούσε να επιρρίψει ευθύνες στον άλλο μισό που είχα αποπροσανατολιστεί τόσο…
«Είναι δυνατόν ρε, μετά από τόσα χρόνια να υπάρχει ακόμη ο διάδρομος;»
«Βοηθητικό αεροδρόμιο και θα είχε και τσιμεντένιους διαδρόμους; Πού νομίζεις ότι είσαι; Στην Ελευσίνα ή στο Φάληρο;»
«Πιο κοντά στην πόλη δεν μπορούσες να το ‘ανακαλύψεις’; Στην κεντρική πλατεία ίσως;»
Ήμουν όμως ήδη εδώ. Δεν μπορούσα να φύγω άπραγος. Στα 100 μέτρα το αστυνομικό τμήμα. Πού θα βρω καλύτερη πηγή πληροφοριών; Διάβηκα την είσοδο του Α.Τ. Αμφίκλειας. Άρβυλα μπεζ, παντελόνι παραλλαγής ερήμου, γαλάζιο μπλουζάκι της Φρουράς και καπέλο ζούγκλας, επίσης σε χρώματα παραλλαγής ερήμου. Οι αστυνομικοί ήταν προφανές ότι δεν περίμεναν κανέναν επισκέπτη μέρα μεσημέρι. Παρ’ όλα αυτά ήταν πολύ φιλικοί και πρόθυμοι να με βοηθήσουν- ίσως βοηθούσε και η εμφάνιση…
«Κομάντο δεν είναι κανείς μας από δω. Αυτό που ξέρω γενικά, απ’ όσα έχω ακούσει από ντόπιους παλιούς, είναι ότι το αεροδρόμιο ήταν κάτω από τον σταθμό του τραίνου. » μου είπε ο ανθυπαστυνόμος αξιωματικός υπηρεσίας «πήγαινε απέναντι, στον κύριο που έχει το καφενείο και ζήτα του οδηγίες. Αυτός θα ξέρει ακριβώς να σου πει. Αν και, μη νομίζεις, όλο χωράφια είναι. Δεν υπάρχει κάτι πλέον!»
Τους ευχαρίστησα, χαιρέτησα και πήγα απέναντι όπως μου είπαν. Και όντως ο κύριος, έχοντας για τα καλά συμπληρωμένες τις 6 δεκαετίες ζωής, με κατηύθυνε με ακρίβεια LGB (Laser Guided Bomb για τους αμύητους) στον χώρο που δέσποζε το αεροδρόμιο της Αμφίκλειας.
«Περνώντας τις γραμμές του τραίνου, θα κάνεις αριστερά στον χωματόδρομο. Εκεί, όλη η έκταση ήταν το αεροδρόμιο.»
Ευχαρίστησα τη ρυτιδιασμένη φυσιογνωμία που είχα απέναντί μου και ξεκίνησα πάλι. Έχασα δυο φορές τον χωματόδρομο που μου είχε υποδείξει. Τον βρήκα τελικά και τον ακολούθησα. Βγήκα σε ένα τολλ που έχει εδώ και χρόνια μεταμορφωθεί σε αγροταποθήκη.
Ο χώρος που υπήρχε κάποτε το αεροδρόμιο, με τον σιδηροδρομικό σταθμό δίπλα. Στο βάθος, στο βουνό, η Αμφίκλεια
Σταμάτησα εκεί γιατί είδα κι ένα μνημείο εκεί ανεγηρμένο. Θεωρώντας ότι αφορά ιπτάμενους, πήγα να το δω. Περιποιημένος χώρος, μία μικρούλα έκταση, όχι παραπάνω από 8×8 τετραγωνικά μέτρα δείχνει από μακριά ότι οι ντόπιοι τον έχουν σεβαστεί. Η ιστορία του όμως είναι εντελώς διαφορετική. Αξίζει να σας τη μεταφέρω, όχι όμως τώρα.
Προχώρησα μερικές δεκάδες μέτρα πιο δυτικά. Στάθηκα ακίνητος και κοίταξα γύρω μου. Σηκώθηκε άνεμος. Βόρειος ήταν θαρρώ. Άφησα τη δροσερή του αίσθηση να στροβιλιστεί στο πρόσωπό μου. Έκλεισα τα μάτια και προσπάθησα να αφουγκραστώ τον χώρο, να ταξιδέψω πίσω στον χρόνο…
Το αεροδρόμιο της Αμφίκλειας ήταν ένα βοηθητικό αεροδρόμιο ενταγμένο σε ένα δίκτυο 25 βοηθητικών αεροδρομίων όπως ακριβώς κι εκείνο της Βασιλικής. Κατασκευάστηκε λίγο πριν λήξει η περίοδος του Μεσοπολέμου κι ενώ όλοι διέβλεπαν τα τύμπανα του πολέμου να ηχούν ακόμη μία φορά στη γηραιά ήπειρο. Τα προβλήματα των βοηθητικών αεροδρομίων της ΕΒΑ ήταν πολλά και οι ελλείψεις που αντιμετώπιζαν, ενίοτε σοβαρές. Πολλά δεν είχαν τρόπους επικοινωνίας με άλλα αεροδρόμια ή το εθνικό κέντρο αεράμυνας, σε άλλα το οδικό δίκτυο ανύπαρκτο και σχεδόν σε όλα δεν υπήρχε αντιαεροπορική προστασία. Το συγκεκριμένο αεροδρόμιο, είχε το πλεονέκτημα της γειτνίασης με το σιδηροδρομικό δίκτυο και τον σταθμό του τραίνου. Με το τραίνο θα μπορούσαν να αναχωρήσουν με μεγαλύτερη ταχύτητα και τάξη, σε περίπτωση που καλούνταν να υποχωρήσουν προς νότο. Μέχρι να γίνει αυτό, θα μπορούσαν να εφοδιάζονται, να επανεξοπλίζονται και να στέλνουν τραυματίες στα μετώπισθεν με καλύτερο συντονισμό χάρις σε αυτό το μέσο μεταφοράς σταθερής τροχιάς. Επίσης, το γεγονός ότι η τοποθεσία περιβάλλονταν από βουνά, παρείχε έναν βαθμό κάλυψης από εχθρικές αεροπορικές προσβολές. Το γεγονός δε, ότι η Αμφίκλεια δεν είναι άμεσα στον παραλιακό άξονα προέλασης προς την πρωτεύουσα, ήταν ένας ακόμη παράγοντας που έκανε τον χώρο ελκυστικό για τη δημιουργία ενός βοηθητικού αεροδρομίου.
εκτίμηση χωροθέτησης αεροδρομίου Αμφίκλειας
Με την έναρξη των εχθροπραξιών με τη φασιστική Ιταλία, όλες οι Μοίρες Δίωξης μεταφέρθηκαν βόρεια, πιο κοντά στο μέτωπο. Το αεροδρόμιο της Αμφίκλειας σε αυτή τη φάση, είδε περιορισμένη χρήση. Με τη συνδρομή της ναζιστικής Γερμανίας, μετά την αερομαχία των Τρικάλων, το αεροδρόμιο της Βασιλικής κατέστη επισφαλές, τα απομεινάρια της αεροπορίας Δίωξης μεταφέρθηκαν με εντολή του Εμμ. Κελαϊδή, από όλα τα αεροδρόμια στα οποία ήταν διασκορπισμένα ανά την επικράτεια, στην Αμφίκλεια. Επρόκειτο για συνολικά 22 αεροσκάφη, των τεσσάρων Μοιρών Δίωξης, μεταξύ αυτών δύο Bloch MB.151 και ένα Avia 534! Τα αεροσκάφη βομβαρδισμού είχαν μεταφερθεί ήδη στην Τανάγρα και η ηγεσία της Αεροπορίας επέμενε να μεταφερθούν εκεί και τα υπόλοιπα αεροσκάφη δίωξης. Ο Αντισμήναρχος Κελαϊδής, συνοδευόμενος από τον Σμηναγό Κέλλα, πήγαν στην Αθήνα προκειμένου να αποδείξουν στην ανωτάτη διοίκηση ότι για όσο μπορούσαν ακόμη να επιχειρούν τα καταδιωκτικά, έπρεπε να επιχειρούν από την Αμφίκλεια ή το Άργος και να μην πάνε στην Τανάγρα. Στην Αμφίκλεια γράφτηκε το τέλος για το αεροπορικό υλικό της 21ης ΜΔ καθώς από αεροπορικό βομβαρδισμό καταστράφηκαν στο έδαφος, 8 από τα 9 εναπομείναντα Gladiator της Μοίρας. Εκεί γράφτηκε και το ουσιαστικό τέλος των PZL Ρ.24 για την ΕΒΑ καθώς πάλι από αεροπορικό βομβαρδισμό καταστράφηκαν στο αεροδρόμιο της Αμφίκλειας όλα εκτός από 4 τα οποία μεταφέρθηκαν στο Άργος. Τελικά, το προσωπικό που είχε βρεθεί στην Αμφίκλεια, αναχώρησε από το αεροδρόμιο, όχι όμως για την Τανάγρα αλλά για το Άργος και την Κρήτη. Λόγω της σύγχυσης που επικράτησε, κατά την αποχώρηση του προσωπικού νοτιότερα, δεν καταστράφηκε όλο το εμπιστευτικό υλικό των Μοιρών, όπως προέβλεπε ρητώς η διαταγή που είχε εκδοθεί…
Ο άνεμος είχε αλλάξει και τον είχα πλέον στην πλάτη όταν άνοιξα τα μάτια. Κι όμως, αυτό που είχα μπροστά μου, δεν υπήρχε πιο πριν. Ή μάλλον, υπήρχε αλλά εγώ δεν το έβλεπα. Στο χωράφι που είχα μπροστά μου, φαινόταν καθαρά ένας διάδρομος προσγείωσης!
Άρχισαν πάλι, τα δύο μισά του εαυτού μου να τσακώνονται μεταξύ τους. Ο ένας έβλεπε φαντάσματα, ο άλλος έβλεπε μπελάδες. Και κάπου εκεί στους δρόμους που διασταυρώνονται ο νους με τη φαντασία και το όνειρο, μπορούσα να δω το τελευταίο Gladiator να ετοιμάζεται για απογείωση. Ακριβώς μπροστά μου. Ο άνεμος ιδανικός, ο Bristol Mercury να βουίζει και να οδηγεί το ακούραστο διπλάνο πάνω από το κεφάλι μου και προς το απέραντο γαλάζιο του ουρανού της Ελευθερίας. Το ακολουθούν τα τέσσερα τελευταία PZL, σε μια όμορφη γραμμή, τέλεια αποστασιοποιημένα το ένα από το άλλο, σαν τις χάντρες ενός κεχριμπαρένιου κομπολογιού. Τα χαιρετώ στρατιωτικά και τα αφήνω να γυρίσουν στην Ιστορία. Ξέρω όμως ότι ενώ γυρνούν στην Ιστορία, εκεί όπου ανήκουν, σε αντίθεση με το αεροδρόμιο, δε θα χαθούν στη λήθη.
Του Ίκαρου να’ χα το τέλος…
23 Μαρτίου 1944. Ο ανθυποσμηναγός Χατζηλάκος κατεβαίνει κάθιδρος από το Spitfire του. Μόλις έχει προσγειωθεί και το κεφάλι του είναι κατεβασμένο. Το διάχυτο συναίσθημα είναι ένα και λέγεται απογοήτευση. Απογοήτευση όχι γιατί δεν μπόρεσε να προσφέρει τα πάντα, ούτε γιατί δεν μπόρεσε να φέρει εις πέρας μια αποστολή που ήταν καταδικασμένη εξ αρχής. Απογοήτευση γιατί δεν μπόρεσε να γυρίσει πίσω στην 336 με τα καλά νέα που ήθελε ως αεροπόρος να έχει. Άλλος ένας αεροπόρος είχε χαθεί…
Ξημερώματα 23ης Μαρτίου 1944. Η συνήθης κίνηση στο αεροδρόμιο του Bu Amud. Άμμος που τη νιώθεις ακόμη κι όταν καταπίνεις. Ζέστη που στεγνώνει και τον ιδρώτα του ανθρώπου. Δώδεκα μάγοι όπως εκείνος του βασιλιά Αρθούρου χτυπούν με το ραβδί τους ισάριθμα άλογα που ξερνούν φωτιά και τα υψώνουν στους ουρανούς της Λιβύης.
Άλλη μία αποστολή συνοδείας νηοπομπών από τις 279 εξόδους που πραγματοποίησε η 336 τον Μάρτιο εκείνον. Όλοι νόμιζαν πως θα ήταν άλλη μία βαρετή αποστολή. Κάτι όμως δεν πήγε καλά εκείνη τη φορά και το ξόρκι του ενός μάγου δεν έπιασε. Κάτι δεν είπε καλά και το όμορφο άτι γκρεμίστηκε υπακούοντας στους νόμους της βαρύτητας.
Το Spitfire εκείνο ήταν του υποσμηναγού Παπακώστα Ιωάννη της 7ης σειράς. Αεροπορικό εγγόνι του Μαρίνου Μητραλέξη και του Αναστάσιου Μπαρδαβίλια, είχε δει έντονη δράση κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο και τη γερμανική εισβολή. Με την κατάρρευση του μετώπου διέφυγε στη Μέση Ανατολή όπου εντάχθηκε στην αναγεννώμενη, εκ των σταχτών της, ΕΒΑ. Αρχικά ενταγμένος στην 335 ΜΔ, ήταν από τους πιλότους που αποτέλεσαν το έμψυχο υλικό της νεοσύστατης 336 όταν αυτή δημιουργήθηκε τον Φεβρουάριο του 1943.
Εκείνη τη μέρα ακολούθησε τα υπόλοιπα Spitfires στην, χωρίς να το ξέρει, τελευταία του έξοδο αλλά προδώθηκε από τον κινητήρα Merlin του Spitfire. Το αεροσκάφος του άτυχου χειριστή κατέπεσε στη θάλασσα, εν ώρα καθήκοντος. Αμέσως δόθηκε διαταγή απογείωσης δεύτερου Spitfire προς διάσωση του υποσμηναγού!
Εκείνος που ανέλαβε το εξαιρετικά δύσκολο έργο αυτό ήταν ο ανθυποσμηναγός Χατζηλάκος. Πέταγε για ώρα γύρω από την περιοχή που δόθηκε το στίγμα της πτώσης. Η θάλασσα ταραγμένη. Προβατάκια σχηματίζονταν ολόγυρα στην επιφάνειά της. Τίποτα. Λίγο ακόμη, κάτι μπορεί να βρεθεί. Τίποτα. Λίγο ακόμη. Τίποτα. Έρχεται η διαταγή επιστροφής. Λίγο ακόμη. Δεύτερη φορά, διατάσσεται ο ανθυποσμηναγός να γυρίσει πίσω- τώρα είναι και οριακά στα καύσιμα. Λίγο ακόμη. Τρίτη φορά, και αυτή τη φορά η διαταγή έρχεται συνοδεία απειλής. Τώρα ξέρει κι ο ίδιος ότι τον περιμένει δύσκολη μέρα στη βάση. Αλλά ξέρει επίσης ότι όντως πρέπει να γυρίσει πίσω γιατί πλέον είναι ανώφελο.
Προσγειώνεται πίσω στο αεροδρόμιο του Bu Amud. Κατεβαίνει από το Spitfire του κάθιδρος και πλήρως απογοητευμένος. Κι ας ήξερε πως το να βρει τον υποσμηναγό σε εκείνα τα νερά ήταν από πολύ δύσκολο ως απίθανο. Ήταν έλληνας αεροπόρος και δεν μπορούσε να το δεχτεί. Απλά δεν μπορούσε να δεχτεί ότι ένας από τους πλέον μπαρουτοκαπνισμένους χειριστές της Μοίρας μπορούσε να χαθεί στη θάλασσα, τόσο εύκολα. Δεν μπορούσε. Ήταν όμως γιος του Ίκαρου.
Ο Ιωάννης Παπακώστας προήχθη μετά θάνατον σε σμηναγό και τιμήθηκε με τον πολεμικό σταυρό Α τάξεως διότι όπως αναφέρεται στην πρόταση του Μοίραρχου της 336, «εξετέλεσε μετ’ αυτοθυσίας και υπο δυσμενείς συνθήκας άνω των τεσσαράκοντα αποστολών καλύψεως νηοπομπών και δώδεκα αποστολάς εις τας επιχειρήσεις του El Alamein, απωλεσθείς εν τη εκτελέσει του καθήκοντος»
ΑΘΑΝΑΤΟΣ!
Στρούμπος- Ασανάκης- Φιλιππίδης… Πεσόντες σαν σήμερα πριν 68 χρόνια…
Βόρειος Αφρική. Φεβρουάριος 1944. Έχεις πάει στην Κόλαση και τώρα επιστρέφεις. Δεν ξέρεις πόσες φορές. Ξέρεις ότι αυτή είναι απλά ακόμη μία φορά. Καθώς προχωράς, τινάζεις από πάνω σου τα αποκαΐδια που έχουν κάτσει στη φόρμα πτήσης σου. Νομίζεις πως από δω και πέρα τα πάντα για σένα και το Martin Baltimore σου θα είναι μια βόλτα στο πάρκο. Είσαι άνθρωπος της 31 ΜΕΒ στη δίνη ενός παγκόσμιου πολέμου. Είσαι όμως και αεροπόρος. Κάθε μέρα περιμένεις το αύριο, περιμένεις όμως και το πότε θα έρθει η επόμενη ευκαιρία να ανοίξεις τα φτερά σου με τη Μοίρα σου. Μέχρι να έρθει εκείνη η… μέρα. Μέχρι τη στιγμή που η πίεση της καθημερινότητας γίνεται πιο ασφυκτική απ’ όσο ο άνθρωπος μα όχι ο αεροπόρος, μπορεί να αντέξει. Και γίνεται το μοιραίο. Και γίνεται αυτό που σε στοιχειώνει για πάντα. Αυτό που δεν πρόλαβες να δεις αλλά για μια φευγαλέα στιγμή ένιωσες συθέμελα να σε συγκλονίζει. Σαν σήμερα 15/2, το 1944, η οικογένεια της Αεροπορίας έγινε για άλλη μια φορά φτωχότερη. Σαν σήμερα, τρία αετόπουλα, τέκνα της ίδιας μήτρας κι ας ήταν ο ένας του Στρατού ενώθηκαν τελετουργικά στους αιθέρες της Βορείου Αφρικής, παρέδωσαν τις μεταλλικές πτέρυγές τους και φόρεσαν μια και καλή, τα αιώνια αγγελικά φτερά τους. Αιωνία η Μνήμη του ανθυποσμηναγού Φιλιππίδη Ανδρέα, του υποσμηναγού Ασανάκη Θεοδόσιου και του λοχαγού Στρούμπου Πέτρου. Πεσόντες όλοι, στο βωμό της Πατρίδος, στην πρώτη γραμμή του καθήκοντος.
Αιωνία τους η Μνήμη! ΑΘΑΝΑΤΟΙ!
Επειδή δεν μπορέσαμε να βρούμε φωτογραφία του υποσμηναγού Ασανάκη Θεοδόσιου, η Μνήμη του τιμάται στην παραπάνω σύνθεση με τη μορφή του Αγνώστου Στρατιώτη
Διότι κάποιοι δίνουν περισσότερα απ’ όσα τους ζητούνται…
Παγωνιά… Βροχή… Θάνατος… Αϋπνία… Κόπωση… Αναμονή και άγνωστο…
Αυτά είναι λίγα από τα στοιχεία που συνθέτουν την εικόνα με την οποία ήταν αντιμέτωποι οι στρατιώτες του Αλβανικού Μετώπου, τον Ιανουάριο του 1941. Είχαν καταφέρει το τιτάνιο πλήγμα κατά του δεύτερου σκέλους του Άξονα- της φασιστικής Ιταλίας και με την σχεδόν άμεση αντεπίθεση, οι ελληνικές δυνάμεις είχαν φτάσει στο 1/3 της Αλβανίας.
Είναι πολύ εύκολο να νιώσεις αποκομμένος μέσα στο όρυγμά σου και κάποιος που δεν έχει βιώσει τον πόλεμο με αυτόν τον τρόπο διεξαγωγής του, δύσκολα μπορεί να το αντιληφθεί. Να αισθανθείς ότι ο μόνος που σου έχει απομείνει και μπορείς να στηριχτείς είναι ο συμπολεμιστής σου στο διπλανό όρυγμα- κάτι που εν πολλοίς αληθεύει.
Μέσα σε αυτό το κολαστήριο, είναι πάντοτε καλοδεχούμενη η εικόνα ενός φίλιου αεροσκάφους. Δεν είναι τίποτε παραπάνω για τον ουδέτερο παρατηρητή. Για τον απλό στρατιώτη στο πεδίο όμως είναι η απόδειξη ότι υπάρχουν κι άλλοι που πολεμούν μαζί του. Είναι η περίτρανη απόδειξη ότι δεν είναι μόνος. Και αυτό δίνει πάρα πολύ μεγάλη εμψύχωση.
Η 3η Μοίρα Παρατήρησης ήταν εξοπλισμένη με τα υψηλοπτέρυγα Hs-126 της Henschel όταν η φασιστική Ιταλία κήρυξε τον πόλεμο στην Ελλάδα. Με έδρα το αεροδρόμιο του Σέδες στη Μακεδονία, εκτελούσαν αποστολές αναγνώρισης σε όλο το μήκος και πλάτος του μετώπου και πάρα πολύ συχνά, και πιο πίσω από αυτό. Κατέγραφαν τις κινήσεις των εχθρικών στρατευμάτων, συγκεντρώσεις προσωπικού, ό,τι χρειαζόταν η διοίκηση για να αμυνθεί της χώρας. Και αυτό δε γινόταν μόνο μία φορά τη μέρα. Η πρώτη έξοδος λάμβανε χώρα πριν ξημερώσει και η τελευταία λίγο πριν νυχτώσει.
Ένας από τους πιλότους της 3ης Μοίρας Παρατηρήσεως ήταν ο Σπυρίδων Νανόπουλος. Ένας από τους παρατηρητές ήταν ο Δημήτριος Παληατσέας. Ο Σπυρίδων Νανόπουλος εισήλθε στις τάξεις της αεροπορικής οικογένειας το 1927 όταν κατατάχτθηκε στη Στρατιωτική Σχολή Αεροπορίας και τον επόμενο χρόνο ονομάστηκε χειριστής αεροπόρος και πήρε τον βαθμό του λοχία. Ο Παληατσέας από την άλλη, υπηρετούσε στο Ναυτικό. Το 1926 μετατάχθηκε στα μόνιμα στελέχη της Ναυτικής Αεροπορίας ως οδηγός αεροπόρος, παίρνοντας μάλιστα το πτυχίο του, τον Οκτώβριο του 1927.
Πελοππονήσιοι και οι δυο τους, έκαναν ένα δίδυμο αχτύπητο, τόσο στο έδαφος όσο και στον αέρα. Περνούσαν χαμηλά πάνω από τις γραμμές στις οποίες ήταν σκαμμένες οι θέσεις των επί εδάφους συμπολεμιστών τους και χαιρετούσαν. Και οι πεζικάριοι ανταπέδιδαν τον χαιρετισμό με ενθουσιασμό και χαρά.
Έτσι έπρατταν καθ’ όλη τη διάρκεια του Νοεμβρίου και του Δεκεμβρίου, όποτε τους δινόταν η ευκαιρία. Σχεδόν καθημερινά ο απλός πεζικάριος, περίμενε την εμφάνιση του αεροπλάνου τους. Ήταν αυστηροί στον τρόπο με τον οποίο πετούσαν και διεξήγαγαν επιχειρήσεις. Σε αυτό όμως το θέμα, έκαναν την εξαίρεση. Χωρίς να παρεμποδίζεται η ορθή και πλήρης εκτέλεση της αποστολής τους, προσέφεραν το κάτι παραπάνω, σε εκείνους που αποτελούσαν το θεμέλιο της ασπίδας της χώρας.
Η τελευταία φορά που έκαναν το καθήκον τους έμελλε να είναι ανήμερα των Θεοφανείων του 1941, όταν, χτυπημένοι από αντιαεροπορικά πυρά, πέρασαν πάνω από τις ελληνικές γραμμές στην περιοχή του Πόγραδετς και τους είδαν οι στρατιώτες να χάνονται μέσα σε χαράδρα. Ήταν η τελευταία φορά που τους είδε κανείς.
Πόσα ακόμη να ζητήσει κανείς από τους άνδρες του; Τι άλλο παρπάνω μπορεί να προσφέρει κανείς, εκτός από τη ζωή του; Κι όμως… ο σμηναγός Νανόπουλος Σπυρίδων έδωσε ακόμη περισσότερα. Χωρίς να μπορεί να το γνωρίζει εκ των προτέρων, η οικογένεια του πεσόντα σμηναγού, 21 χρόνια μετά προσέφερε στην Πατρίδα και την Αεροπορία, τη ζωή του δευτερότοκου υιού του, ανθυποσμηναγού (Ι) Νανόπουλου Κωνσταντίνου…
Επισμηναγός Παληατσέας Δημήτριος
Σμηναγός Νανόπουλος Σπυρίδων
ΑΘΑΝΑΤΟΙ!
covert angels 